Tarih boyunca insan oğlu her sahada problemlerle
karşılaşmış ve bunları çözmek için çeşitli yöntemler geliştirmiştir.
Problem çözme konusu ilk insandan günümüze kadar sürekli var olan bir
konudur. Tarih boyunca her zaman dilimi, her çevre faktörü ve hatta
insanın yaşı, cinsiyeti, mesleği, görüşleri, inançları gibi birçok konu
insanın değişik problemlerle karşılaşmasında neden olmuştur. Bir kısım
toplum bilimciler “kültür” kavramını, “toplumların problemleri çözme
şekilleri” olarak tanımlamışlardır. Son birkaç yüzyıldır psikoloji
bilimi problem çözme ile ilgili daha somut araştırmalar yapmakta ve
yöntemler geliştirmeye çalışmaktadır. Biz bu yazımızda bazı ünlü problem
çözme yöntemleri üzerinde duracağız ve bu yöntemlerin bilişim ile
ilişkilendirmeye çalışacağız. İşi bilişim olan herkesin göz atması
gereken bir yazı olacağını düşünüyorum.
Problem çözme konusuna başlamadan önce cevaplanması
gereken soru şu olmalıdır. Problem nedir? Problemi bir çok düşünür
kendi tecrübelerine göre yorumlamış, çeşitli tanımlar yapmıştır. Fakat
bizim işimiz bilişim olduğu için ben bilişime uygun bir tanıma yer
vermek istiyorum. Problem; amaçları zedeleyen, bozan, istenilen
şartlarda ürün yada hizmet sunumunu engelleyen, ürün yada hizmetin
birbiriyle tutarlı, uyumlu olmasını önleyen olaylara denir. Yani
hakkında araştırma yapılması gereken, düşünülmesi gereken ve sonuç
olarak da çözülmesi gereken durumdur.
Problem çözme konusunda genel bazı kabuller
bulunmaktadır. Bunlardan ilki; problemi çözecek kişi problemin varlığını
bilmeli ve kabul etmelidir. Örneğin; internetin yavaş olduğundan haberi
olmayan yada yavaş olmadığını düşünen bir teknik personel, interneti
hızlandırmak için bir çalışma yapmayacaktır. Problem çözümünde önem
arzeden konulardan bir diğeri de “problemi anlama” aşamasıdır. Problemin
anlanması demek problemi doğuran nedenlerin
araştırılması, problemden etkilenenlerin araştırılması, problemin
sınıflandırılması, olası çözüm yollarının belirlenmesi gibi bir çok alt
başlıkta incelenebilir. Sonraki aşama ise olası yöntemlerin probleme
uygulanarak çözüme ulaşılmaya çalışmaktır. Çözüm bulunduktan sonra da
gözlem aşaması vardır ki bu süreç çözümün verimliliğinin test edilmesi
anlamını taşır.
Problem çözme sürecinin aşamalarını çeşitli
şekillerde tasnif edenler olmuştur. Bunlardan kabul gören ve yine
bilişim sektörüne uygun olan birkaç tanesi söyledir.
· Problemlerin tanımlanması
· Problemlerle ilgili verilerin toplanması
· Probleme uygun olası çözüm yollarının sıralanması
· Olası çözümlerin probleme uygulanması
· Problem için en uygun olası çözümün seçimi
· Çözüm sürecinin uygulanması
D'Zurilla & Goldfried Yöntemi
· Genel yaklaşım
· Problemin tanımlanması
· Seçeneklerin yaratılması
· Karar verme
· Değerlendirme
· Problemi kağıda dök
· Üzerinde sıkı çalış,düşün
· Çözümü kağıda dök
...ve daha birçoğu. Problemin çeşidine göre uygun bir yöntem seçilerek işe başlanabilir.
Zaman içinde bilim adamları araştırmalarının sonucu
olarak problem çözme konusunda bazı yöntemler geliştirmişlerdir. Bizim
burada tartışacaklarımızdan çok daha fazla sayıda yöntem bulunmaktadır.
Makalenin başlığındaki amaca hizmet edec ek şekilde, burada bazılarına
yer vermek ve temel niteniklerini açıklamak istiyorum. Burada
göreceksiniz ki günlük hayatımızda zaten aşağıda geçen yöntemlerden bir
çoğunu aktif olarak kullanmaktayız. Zaten bu makaledeki amacımız bu
yöntemler konusunda farkındalığı arttıratak doğru biçimde
kullanılmalarını sağlamaktır.
Research(Araştırma); Çözüm hakkında hali hazırda var olan fikir ve yöntemleri araştırmak ve bunların uygulanabilirliğini tespit etmek demektir.
Brainstorming(Beyin Fırtınası); Problemi
çözmek amacıyla toplanmış bir grubun, doğru çözümünü bulmak için
bireylerin sağladığı çözüm önerileri üzerinde tartışmaları ve önerileri
birleştirerek yada bir tanesini seçecek optimum çözüme ulaşmaları
demektir.
Analogy(Örnekseme); Daha önce benzer problemleri çözmek için uygulanmış çözümlerin aktif probleme uygulanması demektir.
Divide and conquer(Böl ve yönet); Problemi çözülmesi kolay alt parçalara bölerek çözümlemeye çalışmaktır.
Lateral thinking(Yaratıcı düşünme); Problemi eldeki verilerin dışında kalan alanlarını da göz önünde bulunduracak şekilde etraflıca ele alma yöntemidir.
Means-ends analysis; Sizi her adımda problemin asıl çözümüne yaklaştıracak alt çözüm aşamalarının uygulanması demektir.
Reduction; Problemi, zaten çözümü mevcut bir başka probleme dönüştürmeye çalışmaktır.
Trial-and-error(Deneme yanılma); Doğru olanı buluncaya kadar olası çözümleri sırayla uygulamak demektir.
Root cause analysis(Ana neden analizi); Problemin
oluşmasındaki temel sebebi bulmaya çalışmaktır. Ana nedeni bulmak için
de kullanılan birçok yöntem vardır. Aşağıda bunlara da değineceğim.
Bu başlıkları sıraladıktan sonra dönüp bir bakacak
olursak, adlarını bilelim yada bilmeyelim bilişim sektöründe en sık
kullandığımız yöntemler olduğunu görmekteyiz. Tabiki bu başlıkların her
biri ayrı bir makale konusu olacak kadar uzun incelenebilir. İlerde
belki bu konular hakkında da bişeyler yazmaya çalışırım fakat her bir
bilişim uzmanının bu konular hakkında fikir sahibi olmasının, onun
problem çözme kalitesini arttıracağı bir gerçektir.
Root cause alalysis konusu ise üzerinde
önemle durulması gereken bir konudur. Özellikle bizim sektörümüzde,
“solution” ile “workaround” kavramları genellikle birbirine
karıştırılır.
· Solution; Problemin, onu doğuran nedenlerin ortadan kaldırılması yöntemi ile çözülmesidir.
· Workaround; Problemin doğurduğu olumsuz sonuçların ortadan kaldılması yada geçici çözüm üretilmesi demektir.
Eğer ana nedeni bulup ortadan kaldırmazsak problem
tekrar ortaya çıkacaktır. Problem çözmede ana amaç yukarda “solution”
tanımında verilmiştir. Root cause analysis ile ilgili de bir çok yöntem
vardır ve çeşitli problemlerin çözümü ile ilgili bir çok yöntem
kullanılmaktadır. Bunlarda sadece 2 tanesine dikkat çekmek istiyorum.
RPR (Rapid Problem Resolution); Özellikle
bilişim problemlerinin çözümünde kullanılabilecek bir yöntemdir. ITIL v3
içinde Problem management process altında bir alt proses olarak kabul
edilmiştir. Detaylı bilgi için British Computer Society’nin hazırladığı sunuma bakılabilir.
5 Whys Method; Problemin temelini
araştırırken problemin ortaya çıkardığı sonuca “Neden?” sorusunu sorarak
ana nedene yaklaşma esasına dayanır. 5 kere olması mecburi değildir.
Sonuca ulaşana dek tekrarlanır. 3 aşamada özetlenebilir;
1. Problemi tanımla
2. Sebebi analiz et
3. En iyi çözümü seç
Basit bir örnekle açıklamak gerekirse;
Problem : Kullanıcı yazıcıdan çıktı alamıyor.
Analiz:
· Neden, kullanıcı yazıcıdan çıktı alamıyor? – Yazıcının alarm lambası yanıyor.
· Neden, yazıcının alarm lambası yanıyor? – Yazıcının içinde kağıt sıkışmış.
· Neden, yazıcının içinde kağıt sıkışmış? – Yazıcının çalışan aksamı çok kirli.
· Neden, yazıcının çalışan aksamı çok kirli? – Yazınıcın bakımı tavsiye edilen periyotlarda yapılmamış. (ana neden!)
Çözüm: Yazıcıyı bakıma göndermek ve bundan sonraki bakım zamanlarının takibi için bir personeli görevlendirmek.
İnternet üzerinde bu yöntem ile ilgili birçok
kaynak ve örnek bulmak mümkün. Örneğin Titanic gemi kazası hakkında
yapılmış bir analizi buradan okuyabilirsiniz.
Reasoning Kavramı:
Son olarak da problem çözmede Reasoning kavramından
bahsetmeye çaşılacağım. Reasoning kelime anlamı olarak muhakeme
yeteneği, mantık anlamlarına gelmektedir. Problem çözmede önemli
hususlardan biri de eldeki doneleri muhakeme ederek bir sonraki aşamaya
geçme, çözüme yaklaşmaya çalışmaktır. Reasoning de kendi içinde çok
geniş bir alt başlık olmasına rağmen ben sadece bilişim sektörüyle
ilgili olarak Logical Reasoning konusunda birşeyler yazmak istiyorum. Yani
mantıksal muhakeme... Problemi çözerken elimizdeki bilgileri kullanarak
çözüme ilerlemek için sürekli mantıksal muhakemeler yapmamız
gerekmektedir. Bunları sınıflandıracak olursak;
Deduction(Tümdengelim); “Bütün için doğru olan, parçaları için de doğrudur” ilkesiyle karar vermektir. Örneğin;
· Yağmur yağınca çimler ıslanır
· Yağmur yağıyor
· Demek ki çimler ıslak!
Induction(Tümevarım); Problemi parçadan bütüne doğru anlama çabasıdır. Örneğin;
· Dün yağmur yağdı ve çimler ıslandı
· Bugün yağmur yağdı ve çimler ıslandı
· Demek ki ne zaman yağmur yağarsa yağsın çimler ıslanacak
Abduction; Tüme varım ve tümden gelim yöntemlerinin girdilerini kullanarak çözüme ulaşmaya çalışmak demektir. Örneğin;
· Yağmur yağınca çimler ıslanır
· Yerler ıslak
· Demek ki yağmur yağmış olabilir.
Görüldüğü gibi bu üç yöntem de adlarını bilelim
yada bilmeyelim günlük hayatta girdileri muhakeme ederken kullandığımız
yöntemlerdir. Duruma göre en uygun olanını zaten beynimiz muhakeme
anında bizim için seçmektedir. Bu konularda detaylı bilgi isteyenler
için internet üzerinde bolca kaynak vardır.
Sonuç olarak bu yazıda geçen yöntemleri ve sistemleri günlük hayatta doğru bir şekilde kullanmak, işi çoğu zaman problem
çözmek olan biz bilişim çalışanlarının başarımını arttıracaktır.
Problem çözme yeteneği bazı insanlarda diğerlerine nazaran daha fazla
olsa da genel olarak şunu söyleyebiliriz ki; problem çözme öğrenilebilir
bir sistemdir. Bu konuda kendimizi geliştirmek için çalışmak demek
kendimize ve mesleğimize yatırım yapmak demektir. Bu yeteneğimizi
geliştirmek için işe bu konuda araştırma yaparak ve okuyarak
başlayabiliriz. Eğer zaten ilgilenmiyorsanız programlama ile ilgilenmek
bir bilişim çalışanı olarak bu özelliğimizi geliştirmek için en ideal
yöntemlerden birtanesidir. Umarım faydalı bir yazı olmuştur.
Kaynak: Çözüm Park